Dogodilo se na današnji dan, 3. januar

106. p. n. e. – Rođen rimski govornik, pisac, filozof i političar Marko Tulije Ciceron, najveći stilista u rimskom pjesništvu. Bio je republikanac, protivnik Julija Cezara i Marka Antonija. Za konzula je izabran 63. prije nove ere i otkrio je i razobličio zavjeru Lukija Katiline, koji je pokušao da uništi Rimsku republiku i zavede ličnu diktaturu. Poslije ubistva Cezara 44. p. n. e. uhapšen je zbog serije napada na Antonija (14 besjeda „Filipika“) i ubijen 43. p. n. e. U djelu „O dužnostima“ je zapisao čuvenu izreku: „Summum ius summa iniuria“ (Najviše pravo najviša nepravda), što će reći da previše revnosna primjena zakona donosi nepravdu. Ostala djela: „Besjede“, „O besjedniku“, „Rasprave u Tuskulu“, „O starosti“, „O prijateljstvu“, „O krajnostima dobra i zla“, „O prirodi bogova“, besjede „Protiv Katiline“.

1815. – Austrija, Britanija i Francuska stvorile vojni savez protiv Pruske i Rusije.

1868. – U Japanu ukinut šogunat – na osnovu kojeg je od 1192. ograničena vlast cara, a moć koncentrisana u rukama šoguna, predstavnika krupnih feudalaca – i na vlast je došla dinastija Mejđi. Kraj šogunata imao je značaj buržoaske revolucije – ukinute su mnoge privilegije feudalaca, modernizovana je armija, reformisano školstvo i uspostavljene institucije po evropskom uzoru, što je omogućilo snažan industrijski uspon Japana.

1875. – Umro francuski leksikograf i enciklopedista Pjer Atanaz Larus – izdavač „Velikog svjetskog rječnika XIX vijeka“ u 17 tomova. Izdavačka kuća „Larus“ nastavila je poslije njegove smrti izdavanje enciklopedijskih leksikona.

1883. – Rođen engleski državnik Klement Ričard Atli – laburistički premijer od 1945. do 1951, tokom čije vlasti je Velika Britanija priznala nezavisnost Indije 1947. i Burme 1948. Djela: „Laburistička partija u perspektivi“, „Dvanaest godina kasnije“, autobiografija „Kako se to zbilo“.

1892. – Rođen engleski pisac Džon Ronald Ruel Tolkin, profesor anglosaksonskog i engleskog jezika i književnosti na Oksfordskom univerzitetu. U trilogiji „Gospodar prstenova“ stvorio je vlastiti mitski svijet i jezik, služeći se prozom u kojoj se osjećaju ritmovi nordijskih saga i stare anglosaksonske poezije, sa središnjom temom sukoba dobra i zla. Istom imaginarnom svijetu pripadaju i romani „Hobit“ i „Silmarion“. Ostala djela: kritičke studije „Beovulf: čudovišta i kritičari“, „Bajke, kritička studija“, „Čoser kao filolog“.

1904. – Rođen srpski pisac i likovni kritičar jevrejskog porijekla Oto Bihalji Merin, koji je s bratom Pavlom 1928. osnovao izdavačku kuću „Nolit“ i uređivao književno-politički časopis „Nova literatura“. Potom je zbog političkog progona prinuđen da emigrira i u Njemačkoj je uređivao časopis proleterskih pisaca „Linkskurve“, a u Parizu je 1933. osnovao Institut za borbu protiv fašizma. Otišao je 1936. u Španiju, gdje se na strani republikanaca borio protiv fašističkih snaga Fransiska Franka. Likovnim i književnim studijama znatno je doprinio tumačenju i shvatanju savremenog stvaralaštva. Djela: roman „Doviđenja u oktobru“, eseji i umjetnička kritika „Osvajanje neba“, „Misli i boje“, „Susreti sa mojim vremenom“, „Jugoslovenska skulptura XX vijeka“, „Graditelji moderne misli“, „Naivna slika svijeta“, „Prodori moderne umjetnosti“, „Kraj umjetnosti u doba nauke?“, „Maske svijeta“, „Re-vizija umjetnosti“, „Modern German art“, „Goja i mi“, „Kapričosi“, „Užasi rata“, „Anri Ruso, život i djelo“ (sa suprugom Lizom), monografije „Krsto Hegedušić“, „Gabrijel Stupica“, „Bogosav Živković“, „Vangel Naumovski“, djelo o Španskom građanskom ratu „Španija između smrti i rađanja“.

1924. – Engleski egiptolog Hauard Karter u Dolini kraljeva u blizini Luksora u Egiptu pronašao sarkofag faraona Tutankamona.

1926. – Umro češki pisac Jaroslav Hašek, koji je svjetsku slavu stekao nedovršenim humorističko-satiričnim romanom „Doživljaji dobrog vojnika Švejka u svjetskom ratu“, u kojem je ismijao prilike u Austro-Ugarskoj i razotkrio svu besmislenost, surovost i ludost militarizma. Švejk je lik čovjeka iz naroda u kojem se pod maskom glupaka krije neiscrpan izvor narodne mudrosti. Roman je preveden na mnoge jezike i po njemu je snimljeno više filmova, a adaptiran je i za pozornicu.

1926. – Grčki general Teodoros Pangalos proglasio se zvanično diktatorom Grčke, pola godine pošto je pučem prigrabio vlast. S vlasti je zbačen u avgustu 1926.

1929. – Rođen italijanski filmski režiser Serđo Leone, tvorac „špageti vesterna“. Filmovi: „Kolos sa Rodosa“, „Za šaku dolara“, „Dobar, loš, zao“, „Zovem se Niko“, „Bilo jednom na Divljem zapadu“, „Dogodilo se u Americi“.

1931. – Umro francuski maršal Žozef Žak Sezer Žofr, tvorac ratnog plana Francuske u Prvom svjetskom ratu i pobjednik odsudne bitke na Marni 1914. Krajem 1916. smijenjen je s položaja glavnokomandujućeg francuskih armija zbog neuspjeha u operacijama 1915. i 1916.

1942. – U Norveškoj u Drugom svjetskom ratu nacistička Njemačka osnovala 23 koncentraciona logora kroz koje je prošlo i više od 4.500 Jugoslovena, mahom Srba. Najozloglašeniji su bili Bejsfort, Botn, Erlandet, Falstad, Korgan, Osen, u koje su ljude najviše upućivali iz logora na Starom sajmištu u Beogradu. Do aprila 1943. deportovano ih je 4.680, od kojih je više od 3.000 ubijeno. Logoraše su pomagali norveški antifašisti, ostavljajući hranu i cigarete skrivene kraj puta kojim su odlazili na prisilni rad i organizujući bjekstvo u neutralnu Švedsku malobrojnima koji su uspjeli da pobjegnu iz logora. Preživjelih 1.300 interniraca osnovalo je poslije rata druženje s prijateljima iz Norveške.

1942. – Ustaše u Drugom svjetskom ratu na planini Papuk u zapadnoj Slavoniji popalile i opljačkale srpska sela Gornje Vrhovce, Kantarovce, Kruševo, Šušnjare, Cicvare, Grđavicu, Bjelajce, a mnoge srpske civile žive bacale u vatru.

1942. – Njemački komandant za Srbiju u Drugom svjetskom ratu objavio naredbu kojom je, pod prijetnjom smrću, zabranjeno skrivanje Jevreja i čuvanje jevrejskih stvari, novca i vrijednosnih papira. Mnogi Srbi su, ipak, rizikovali život i stotine Jevreja spasli sigurne smrti.

1945. – U Ardenima propao posljednji pokušaj njemačkog vođe Adolfa Hitlera da izmijeni ishod Drugog svjetskog rata, jer su savezničke armije generala Bernarda Montgomerija i Omara Bredlija u kontraofanzivi zahvatile u kliješta njemačke divizije, nanijevši im teške gubitke.

1961. – SAD prekinule diplomatske odnose s Kubom.

1970. – U Brazavilu usvojen ustav kojim je Kongo-Brazavil proglašen Narodnom Republikom Kongo.

1977. – Međunarodni monetarni fond odobrio do tada najveći zajam u tridesetogodišnjoj istoriji te organizacije – Velika Britanija dobila je skoro četiri milijarde dolara radi podrške njenoj valuti.

1990. – Panamski general Manuel Antonio Norijega, bivši američki štićenik, predao se okupatorskim trupama SAD i deportovan je na Floridu, gdje mu je potom suđeno.

1990. – Na jugu Pakistana poginulo 307 ljudi kad je ekspresni voz udario u kompoziciju teretnog voza.

1993. – Predsjednici Rusije i SAD Boris Jeljcin i Džordž Buš potpisali sporazum o smanjenju nuklearnog oružja za dvije trećine.

1994. – Pad ruskog putničkog aviona „tupoljev 154“ u Sibiru nije preživio niko od 124 putnika i člana posade.

1999. – Irački predsjednik Sadam Husein odbacio zone zabranjenog leta koje su iznad sjevera i juga ove države uspostavile zapadne zemlje, rekavši da će im se irački narod hrabro suprotstaviti.

2000. – Na parlamentarnim izborima u Hrvatskoj ubjedljivo pobijedila koalicija lijevog centra (Socijaldemokratska partija i Hrvatska socijalno-liberalna stranka), čime je okončana devetogodišnja vladavina Hrvatske demokratske zajednice.

2004. – Ukupno 148 putnika i članova posade, uključujući 135 francuskih turista, poginuli kada se avion „boing 737“ srušio u Crveno more, u blizini egipatskog ljetovališta Šarm el Šeik.

2015. – Umro Edvard Bruk, američki političar i državnik, prvi crnac-senator u SAD.

(Agencije)

Na fotografiji: Oto Bihalji